Filip IV "Piękny" Robertyng-Capet (urodzony w Fontainebleau, 8 między kwietniem a czerwcem 1268 roku, zmarł w Fontainebleau, 29 listopada 1314 roku) herb
Najstarszy syn Filipa III "Śmiałego" Robertyng-Capet, króla Francji i Izabeli Guilhemid-Sunifred z Urgel, córki Jakuba I "Konkwistadora, Zdobywcy" Guilhemid-Sunifred z Urgel, króla Aragonii.
Król Francji jako Filip IV od 5 października 1285 roku do 29 listopada 1314 roku, król jure uxoris Nawarry jako Filip I, hrabia jure uxoris Szampanii jako Filip I, de Brie jako Filip I i de Bigorre jako Filip I od 22 lipca 1274 roku (faktycznie od 16 sierpnia 1284 roku) do 2 kwietnia 1305 roku.
W Paryżu, w Katedrze Notre Dame 16 sierpnia 1284 roku poślubił Joannę I Tyobald [DeChampagne-Blois] (urodzona w Bar-sur-Seine, Szampania, 14 stycznia 1273 roku, zmarła w Val-de-Marne, Vincennes, 2 kwietnia 1305 roku) królową Nawarry, hrabinę Szampanii, de Brie, de Bigorre, de Troyes, de Meaux, de Provins, wicehrabinę de Châteaudun, seniorkę de Montagu, de Montagne, de Vierzon, de Saumur, de Coucy, para Francji, córkę Henryka I "Grubego" Tyobald [DeChampagne-Blois], króla Nawarry, hrabiego Szampanii i Blanki Robertyng-Capet-Artois, regentki Nawarry i Szampanii, córki Roberta I Robertyng-Capet, hrabiego d'Artois.
Koronowany w Katedrze Notre-Dame de Reims 6 stycznia 1286 roku.
Dzięki małżeństwu, jeszcze przed objęciem tronu francuskiego uzyskał Szampanię i tytuł króla Nawarry. Traktatem w Tarascon w 1291 roku zakończył rozpoczętą przez jego ojca wojnę z Aragonią. Dążył do odebrania Anglii Guyenne. Wykorzystując spór między marynarzami francuskimi i angielskimi, ogłosił w 1294 roku konfiskatę tego lenna, następnie podjął działania wojenne przeciw Anglii i sprzymierzonej z nią Flandrii.
Odmówił papieżowi Mikołajowi IV w 1290 roku udziału w krucjacie do Ziemi Świętej. W 1272 roku zawarł rozejm z królem Anglii Edwardem I, co pozwoliło mu na stłumienie powstania we Flandrii i odebranie władzy tamtejszemu hrabiemu, Witowi z Dampierre.
Od pierwszych lat na tronie zaangażował się w spór z królem Anglii Edwardem I o terytorium Akwitanii, którą zajął zbrojnie w roku 1293 oraz bogatej Flandrii, opanowanej w 1301 roku. W toku wojny z Anglia zdobył Bordeaux i Guyenne w 1294 roku, mimo to, zdobyte tereny zostały zwrócone Anglii, zgodnie z warunkami traktatu pokojowego podpisanego w Paryżu, 20 maja 1303 roku. Wcześniej jednak, w 1299 roku podpisał z Edwardem I pokój w Montreuil, oddając mu Guyenne i zaręczając swą córkę Izabelę z angielskim następcą tronu.
W 1287 roku spotkał się z Bar Saumą nestoriańskim mnichem i posłem władcy Ilchanatu, który próbował nawiązać przymierze z chrześcijańską Europą przeciwko muzułmanom w walce o panowanie na Bliskim Wschodzie.
W okresie panowania Filipa IV bardzo wzrosła rola i znaczenie Paryża. Miasto liczyło wtedy około 200 tysięcy mieszkańców i było największym w zachodniej Europie. Centrum administracyjne, z licznymi pałacami, znajdowało się na wyspie Cité na Sekwanie. Na jej prawym brzegu rozbudowała się dzielnica handlowa, na lewym dominowały budowle sakralne i Uniwersytet Paryski, który powstał w XII wiku jako jeden z pierwszych w Europie.
W 1302 roku wybuchło powstanie we Flandrii ("jutrznia brugijska", 18 maja), w trakcie którego Francuzi ponieśli klęskę pod Courtrai z 11 października 1302 roku. Filip IV zwalczał powstanie ze zmiennym szczęściem, odznaczając się w bitwie pod Monsen-Pevele. W 1305 roku zawarł pokój (traktat w Athis) z Flandrią, oddając ją synowi Wita z Dampierre, Robertowi z Bethune, a zatrzymując Lille, Douai i Bethune.
Ciągłe wojny, wymagały wielkich pieniędzy i zmusiły Filipa "Pięknego" do szukania dodatkowych źródeł dochodu. Zdobywał je wszelkimi sposobami, m.in. przez konfiskaty majątków lombardzkich bankierów i bogatej ludności żydowskiej, przez zamianę powinności lennych na świadczenia pieniężne oraz przez nałożenie specjalnego podatku na duchowieństwo. Przeprowadził więc dewaluację monety w 1295 i w 1296 roku, co przyniosło tylko przejściową ulgę w kłopotach finansowych monarchii. Następnie obciążył duchowieństwo dodatkowymi podatkami. Spotkało się to z oporem papieża Bonifacego VIII (bulla Clerici laicos z 1296 roku. Rok później doszło do porozumienia między papieżem a Filipem "Pięknym" (kanonizacja Ludwika "Świętego"). Konflikt odrodził się w 1301 roku z powodu aresztowania przez króla Bernarda Saisset, biskupa Pamiers, pod zarzutem zdrady. Bonifacy VIII odpowiedział bullą Ausculta filii i wezwał francuskich biskupów do Rzymu. Gdy ponadto przejął sądownictwo nad duchownymi, papież Bonifacy VIII ogłosił zamiar ekskomunikowania go, do czego jednak nie doszło, wobec wojny domowej między możnymi w samym państwie papieskim i śmierci papieża w 1303 roku. Filip IV kazał wykopać zwłoki Bonifacego VIII i spalić go na stosie jako heretyka.
Obciążenie duchowieństwa podatkami nie poprawiło sytuacji finansowej Filipa IV. Już w 1292 roku skonfiskował on dobra kupców lombardzkich, a w 1306 roku pozbawił mienia Żydów. Chcąc zagarnąć majątek zakonu templariuszy, dążył do jego likwidacji.
W kwietniu 1302 roku po raz pierwszy zwołał Stany Generalne, zgromadzenie reprezentantów kleru, szlachty i mieszczaństwa, które udzieliło królowi zdecydowanego poparcia (Stany Generalne). W listopadzie papież ogłosił bullę Unam sanctam, w której dobitnie wyraził doktrynę wyższości władzy duchownej nad świecką. Bonifacy VIII zmierzał do detronizacji Filipa "Pięknego". Dwór królewski odpowiedział przygotowanym przez doradcę króla, Wilhelma de Nogaret, oskarżeniem papieża o herezję, magię, sodomię i nieprawomocność jego elekcji. 7 września 1303 roku Nogaret wdarł się wraz z wojskiem do pałacu papieskiego w Anagni, lecz nie udało mu się uprowadzić Bonifacego VIII, który wkrótce umarł. Po rychłej śmierci następcy Bonifacego, Filip "Piękny" doprowadził do wyboru Klemensa V - dotychczasowego biskupa Bordeaux. Papieże, szukając protekcji Filipa IV, ulegli jego naciskom i począwszy od Klemensa V w 1309 roku przenieśli swą siedzibę z Rzymu do Awinionu na południu Francji, zapoczątkowując tzw. niewolę awiniońską papieży. Było to równoważne z uzależnieniem papiestwa od państwa francuskiego aż do roku 1377.
Filip IV równie bezwzględnie rozprawił się z legendarnie bogatym rycerskim Zakonem Templariuszy, utworzonym w XII wieku w Jerozolimie. 13 października 1307 roku rozpoczęły się aresztowania rycerzy zakonu na terenie Francji, na podstawie przygotowanych przez Nogareta (od września kanclerza królestwa) zarzutów (m.in. zaparcie się wiary, bałwochwalstwo i sodomia). W 1308 roku nastąpiły pierwsze egzekucje. W 1312 roku na soborze w Vienne Filip "Piękny" doprowadził do likwidacji zakonu templariuszy. 18 kwietnia 1314 roku został spalony na stosie wielki mistrz Jakub de Molay, a kilka miesięcy później umarł Filip IV "Piękny". Po ogołoceniu skarbca majątek zakonu (w tym twierdza Temple w Paryżu) uległ konfiskacie na rzecz joannitów.
Filip IV "Piękny" zmarł 29 listopada 1314 roku, prawdopodobnie na skutek wylewu krwi do mózgu. Pochowany w opactwie de Saint-Denis, a serce pochowano w opactwie w Poissy. Po nim panowało jeszcze trzech królów dynastii Kapetyngów (987-1328), wszyscy będący synami Filipa IV i Joanny I, królowej Nawarry: Ludwik X "Kłótliwy" (panował w latach 1314-1316), Filip V "Wysoki" (panował w latach 1316-1322) i Karol IV "Piękny" (panował w latach 1322-1328). Wszyscy mieli być jakoby ofiarą klątwy rzuconej ze stosu przez Jakuba de Molay. Córka Filipa IV - Izabela w 1308 roku poślubiła Edwarda II, króla Anglii.
Po nich nastała dynastia Walezjuszów (panowała w latach 1328-1589).
Filip IV znacznie rozszerzył domenę królewską. Oprócz Szampanii i Nawarry, uzyskanych dzięki małżeństwu, oraz ziem nabytych w wyniku wojen we Flandrii wykupił też hrabstwa Chartres, Marche i Angouleme. Rozciągnął także swe wpływy na miasta Valenciennes, Bar-le-Duc, biskupstwo Viviers i miasto Lyon. W okresie panowania Filipa IV bardzo wzrosła rola i znaczenie Paryża. Miasto liczyło wtedy około 200 tysięcy mieszkańców i było największym w zachodniej Europie. Centrum administracyjne, z licznymi pałacami, znajdowało się na wyspie Cité na Sekwanie. Na jej prawym brzegu rozbudowała się dzielnica handlowa, na lewym dominowały budowle sakralne i Uniwersytet Paryski, który powstał w XII wieku jako jeden z pierwszych w Europie. W 1302 roku po raz pierwszy zwołał Stany Generalne, czyli zgromadzenie reprezentujące przedstawicieli 3 stanów Francji: szlachty, duchowieństwa i tzw. stanu trzeciego.
Osobowość Filipa "Pięknego" jest dla historyków zagadką. Dla współczesnych był on albo człowiekiem słabym, oddanym dewocji i podporządkowanym otoŹczeniu dworskiemu, albo wybitnym i pozbawionym skrupułów politykiem. Trudno jest też określić, w jakim stopniu uczestniczył on w ważnych wydarzeniach mających miejsce w czasie jego panowania, a w jakim były one efektem działań jego doradców, m.in. wspomnianego już Wilhelma de Nogaret, Wilhelma de Plaisians czy Piotra Flotę. Bespornym faktem pozostaje znaczne wzmocnienie władzy i autorytetu króla Francji, które dokonało się za Filipa IV.
Filip IV Piękny w "Wikipedia" tłumaczenie: Bogdan Pietrzyk
Żródła:
"Słownik władców Europy średniowiecznej" - pod redakcją Józef Dobosza i Macieja Serwańskiego
PHILIPPE de France w "MedLands" tłumaczenie: Bogdan Pietrzyk
PHILIPPE de France w "MedLands" tłumaczenie: Bogdan Pietrzyk
Filipe IV, rei de França w "Geneall" tłumaczenie: Bogdan Pietrzyk
Historia 3. dzielnicy Paryża
28-10-2023
04-05-2020
26-04-2020